Archive for marca 2013

Home Archive for marca 2013

Autor: Aida Amer
Tytuł: Rantis
Wydawnictwo: Amea
Rok wydania: 2012
Liczba stron: 252
Oprawa: miękka ze skrzydełkiem

Skąpana w słońcu wąska i stroma uliczka była poprzecinana pasmami cienia. Samo południe. Mury miasteczka w swym gorącym oddechu wypromieniowały z siebie wonie palonej kawy, mydlin, kardamonu, piżma i uryny.*

Dla takich książek warto żyć. Tym zdaniem zamknęłam ostatnią stronę Rantis. Jaki ubogi jest człowiek, który nie dosięgnie nigdy przyjemności obcowania z literaturą, nie wzniesie się na wyżyny, nie spadnie w dół, nie wybuchnie śmiechem, nie zapłacze. Właśnie wtedy, kiedy z wyrytą na twarzy emocją odkładam przeczytaną (TAKĄ) książkę, myśli o bogactwie jakie posiadam dzięki rodzicom, którzy zaszczepili we mnie miłość do słowa pisanego, każą mi ocierać łzy wzruszenia, radości i dumy…

Rantis to palestyńskie miasteczko, którego właściwie już nie ma. Pozostały gruzy, szczątki, fragmenty dawnej egzotycznej świetności. Polityczne potyczki nie pozwoliły mu przetrwać. Pozwolą jednak słowa. Aida Amer pół Polka, pół Arabka ocala ten świat od zapomnienia. Czy jej się udaje? Myślę, że tak, skoro ludzie tacy jak ja, którzy nie mieli pojęcia o istnieniu Rantis, z zapałem przeszukuję dostępną literaturę i Internet w poszukiwaniu cennych informacji i fotografii.

Rantis leżało na wzgórzu. Właściwie na dwóch wzgórzach. Na większym znajdował się rynek, meczet, zajazd, kilka sklepów i główna studnia. Wiele domów miało własne studnie w wewnętrznych podwórkach, ale żadna z nich nie była tak głęboka, jak ta na rynku. W czasie długotrwałych susz płytsze ujęcia wody wysychały, ale to spod oliwki, być może pamiętające Józefa z Arymatei, zawsze było pełne**

Miasteczko o poranku wydaje się być ciche, senne, wręcz zapomniane. Lecz oto już pierwsze klientki biegną do sklepu Jasera po świeżą kawę, czy pulchne, słodkie suszone morele. Kłęby rdzawego kurzu już unoszą się nad drogą, wznoszone przez końskie kopyta i wozy. Lokalna Szeherezada Miriam zasiada pod leciwą studnią na rynku i snuje bajeczne niekończące się historie. Poważana znachorka Fatima biegnie na swoich starych nogach do domu Hafeza z rodu Amer Khalaf, aby odebrać poród jego pierwszego dziecka. Piękna Rania rodzi jednak dziewczynkę – pszczółkę, z czułkami zamiast rączek. Dziecko umiera po trzech dniach bez walki… A życie W Rantis toczy się dalej. Piękna i wyzwolona Bahiya ucieka do Kairu, aby tam zdobywając gruntowne wykształcenie torować drogę innym rantiskim kobietom. Jednoręki Jusuf Odi, miejscowy błazen zawodowiec, który rozśmieszał innych, sam będąc zwykle poważnym, jeszcze sam nie wie, że już wkrótce da początek tragicznym wydarzeniom, które na zawsze zmienią losy mieszkańców tego miasteczka. Każdy jest niezwykły, każdy skrywa w sobie tajemnicę, o której warto napisać. A. Amer wprowadza do swojej powieści wielu bohaterów i powoli zapoznaje czytelnika z każdym z nich. Od początku nie miałam wątpliwości, że robi to celowo, aby potem połączyć losy wszystkich mieszkańców, pozwolić im kochać, walczyć, nienawidzić, burzyć i budować.

Rantis to gaje oliwne i sady pomarańczowe. To soczyste mandarynki zrywane od niechcenia z drzewka przed domem, domowy tytoń hodowany dla mężów. Rantis to bajeczne zakątki o zielonych łąkach, to oddzielające posesje niskie murki, budowane z wyoranych na polach kamieni:

Oczyszczona z kamieni ziemia była żyzna i szczodra. Na zaoranych polach lśniły brunatno rdzawą glebą, jakby prosiły, aby pozwolono im spokojnie spłynąć mlekiem i miodem***.

Rantis to także miasteczko, które żyje wspólnie, jak jedna wielka rodzina. Wspólnie podejmuje się decyzje o losach wdów, sierot. Wspólnie słucha się opowieści Szeherezady i rozwiązuje konflikty miejscowych wsi. Każdy poród, śmierć, wesele czy sukces zawodowy świętują wszyscy mieszkańcy.

Brzmi jak bajka? Zgadzam się. Rantis to niezwykle magiczna saga rodzinna, w której życie pulsuje mocno i wyraźnie. Jest tłoczno od emocji, poruszanych wątków i postaci. Amer ma jednak niezwykły dar łączenia wszystkiego w bardzo umiejętny sposób. Nie ma mowy o żadnych zagmatwaniach i pomyłkach. To ona, niczym alter ego Miriam siada pod studnią i zabiera nas w świat daleki, pełen egzotyki. A my niczym te brudne dzieciaki trzymające się ciągle rąbka jej spódnicy słuchamy z otwartymi ustami. Postaci pojawiają się jak za dotknięciem różdżki, aby tak samo szybko zejść ze sceny i zrobić miejsce innym. Są tak wielobarwne i niezwykłe, że zapiera dech w piersiach.

Jest niemowa Wael, chłopiec z brzydkimi zębami, który przestał mówić po śmierci siostry. Odwrócił się od świata, który nie mógł mu już niczego dać. Istniała tylko Miriam, tylko ją kochał lecz i w tym przypadku los zakpił z małego chłopca. Niezwykle silne kobiety jak Rania, która niebawem po stracie dziecka, musiała pochować tragiczne zmarłego męża, a zaraz potem wyjść za swojego szwagra Khaleda i rodzić mu liczne potomstwo. Syrraya, to pierwsza żona Khaleda, której serce pęka, kiedy mąż przyprowadza do domu Ranię. Obie kobiety nie pałają do siebie sympatią, ale w ciężkich chwilach potrafią się przytulić i trwać w niemej rozpaczy po stracie całego dobytku. Można by tak wymieniać i wymieniać osoby zamieszkujące to malownicze miasteczko. Żadnej z nich autorka nie pominęła. Wszyscy są ważni, bo i wszyscy tworzą tą rodzinną społeczność.

A co najważniejsze w większości są to postaci autentyczne, które autorka znała z opowiadań swojego taty (pojawia się w książce jako niemowlę o imieniu Sufian, a dzielna i silna Rania to nikt inny, jak sama babcia Aidy Amer).

Kto wie, czy do dzisiejszego dnia miasteczka nie spowijałaby senna mgiełka magiczności, gdyby nie potyczki polityczne. Dawnego Rantis już nie ma. Istnieje tylko w głowach byłych mieszkańców, którzy zostali zmuszeni do ucieczki. Niestety pamiętających dawną świetność została garstka. Pozostaje mi być jedynie wdzięczną autorce za to, że swoim słowem ocala świat swoich przodków od zapomnienia.

Rantis to jedna z najlepszych książek, jakie przeczytałam w swoim życiu. Dopracowana w każdym calu. Cudowny baśniowy klimat, który na końcu musi ustąpić miejsca okrutnemu politycznemu realizmowi. I znowu istotny staje się czas, data, miejsce. Czytelnik odczuwa to na własnej skórze niczym siarczysty policzek, który budzi z sennego odrętwienia. Cóż więc musieli czuć prawdziwi mieszkańcy Rantis, kiedy w pośpiechu opuszczali swój kraj patrząc jak ich domy zmieniają się w kupę kamieni od podkładanych bomb?

Autorka opowiada historię niezwykłą, pełną bólu, cichej rozpaczy i nienawiści, ale i dozgonnej miłości, przyjaźni i heroicznych czynów. Fabułę tej powieści napisało samo życie, które jak widać jest najlepszym źródłem, z którego warto czerpać.

Zachwyca tu wszystko. Egzotyczność miejsca, wielość wątków i plejada wspaniałych postaci, styl A. Amer i język, którym się posługuje. Przeraża ogrom spustoszenia miejsca i poranione dusze ludzkie.

Mandarynkowy gaj, wraz z resztką nadziei, umarł.

I, na tej ziemi cudów, nigdy nie zmartwychwstał****.

Przeczytajcie i ocalcie Rantis od zapomnienia!

*Aida Amer, Rantis, Wydawnictwo Amea, s. 7

**Ibidem, s. 42

***Ibidem, s. 43

****Ibidem, s. 250.

Za możliwość przeczytania i zrecenzowania książki, serdecznie dziękuję Wydawnictwu Amea

Autor: Rodrigo Rey Rosa
Tłumaczenie: Barbara Jaroszuk
Tytuł: Severina
Wydawnictwo: Wielka Litera
Rok wydania: 2013
Liczba stron: 128
Oprawa: twarda

Ahmed mówił coś o chorobie. Ja przypuszczałem, że wyjaśnienie musi być inne, związane według mnie, z ekstremalnym sposobem przeżywania egzystencji, z absolutną wolnością, radykalną formą wcielenia w życie ideału, który sam kiedyś przed sobą postawiłem: żeby żyć książkami i dla książek.

Niekiedy te fantazje zanikały – w czarne dni pełne zniechęcenia i żalu, że żyję tylko w połowie – i powtarzałem sobie wtedy: „Sam siebie oszukujesz, to zwykła złodziejka albo, w najlepszym razie, biedna chora kobieta”*.

Severina zawitała do mnie w piątkowy poranek. Wzięłam ją do ręki i uśmiechałam się do okładki, jak dziecko do nowej zabawki. Książka „oprawiona” jest w kolorową tkaninę przypominającą stroje mieszkańców Ameryki Południowej. Z tej przyczyny ciągle ją gładzę, bo mam wrażenie, że w końcu poczuję miękkość materiału pod palcami.

Kiedy się już dostatecznie nacieszyłam okładką postanowiłam zajrzeć do środka i jak to mam w zwyczaju, przeczytać pierwszą stronę. Ocknęłam się na stronie sto dwudziestej ósmej kończącej tę króciutką powieść…

Pewnego dnia do księgarni Entretenida trafia kobieta o imieniu Severina, która regularnie kradnie stamtąd książki. Najczęściej robi to podczas wieczorków poetyckich, na których jest częstym gościem. Zaintrygowany młody księgarz pozwala jej na te wykroczenia, skrupulatnie zapisując każdy wyniesiony tytuł. Po pewnym czasie postanawia złapać Severinę na gorącym uczynku. Dziewczyna nie wydaje się być w żaden sposób wystraszona, ani zawstydzona swoim zachowaniem. Mało tego, ona po jakimś czasie wraca do księgarni.

Tytułowa bohaterka pochodzi z Hondurasu i przebywa w Gwatemali nielegalnie wraz ze swoim dziadkiem. Oboje kochają książki nad życie i właśnie z takich powodów dziewczyna opracowała sposób przechytrzenia alarmów w księgarniach.

Księgarz jest zafascynowany wyglądem i zachowaniem kobiety, postanawia „przypadkowo” spotkać ją na spacerze i tak zaczyna rozwijać się ta dziwna znajomość, która z czasem przeradza się w obsesję.

Pewnego dnia dziadek Severiny dostaje udaru mózgu i mężczyzna postanawia ugościć go wraz z wnuczką w swoim własnym mieszkaniu. Ta decyzja jest początkiem nowej ścieżki życiowej księgarza. Dziwnej, pogmatwanej i niebezpiecznej.

Severina porusza stary jak świat temat miłości, jako siły napędowej oraz miłości destrukcyjnej, niszczącej jedną ze stron. Bohater Rosy zdaje sobie sprawę, że to, co robi pod wpływem Severiny jest ryzykowne i może dać mu więcej rozczarowania niż radości, ale nie jest w stanie postąpić inaczej.

Czy kusząca miłośniczka książek będzie potrafiła docenić wysiłek zakochanego w niej mężczyzny? Tego się nie dowiecie, ale mam wrażenie, że nie o to chodziło autorowi. Ważny jest moment, kiedy w księgarzu roznieca się płomień fascynacji Severiną, płomień miłości, który popchnie go na inną drogę. Czy będzie lepsza? To nie ma znaczenia. Miłość zawsze coś nam zabiera, aby dać w zamian coś innego. Odnoszę wrażenie, że w tym przypadku nie będzie to równy podział.

Powieść to bardzo fascynująca, szczególnie, że wiele miejsca poświęca się samej książce, a bohaterowie kochają literaturę ponad wszystko. Rodrigo Rey Rosa pozwala płynąć powieści swoim własnym tempem, pisze jakby od niechcenia, powoli, niespiesznie stawiając litery. Ma dar przykuwania uwagi czytelnika prostym słowem i nutką tajemniczości. Przyznam, że spodziewałam się wyjaśnienia kilku wątków na końcu, a dostałam tylko małą sugestię. Trudno powiedzieć, czy jestem tym faktem rozczarowana, czy raczej cieszę się, że autor pozostawił dalsze losy bohaterów w rękach czytelników. A może zamierza napisać kontynuację?

To pierwsza powieść gwatemalskiego mistrza przetłumaczona na język polski, ale mam nadzieję, że nie ostatnia. Tak krótkie spotkanie z jego twórczością zaostrzyło mój apetyt na solidny kawałek prozy.

Polecam!

*Rodrigo Rey Rosa, Severina, Warszawa 2013, s. 58.

Autor: Roma Ligocka
Tytuł: Dobre dziecko
Wydawnictwo: Literackie
Rok wydania: 2012
Liczba stron: 294
Oprawa: miękka

Romę Ligocką, pisarkę i malarkę większość osób zna z głośnej autobiografii Dziewczynka w czerwonym płaszczyku. Dobre dziecko jest niejako kontynuacją losów tej małej, pięcioletniej dziewczynki, która tutaj jest już dojrzewającą nastolatką. Sama autorka w wywiadzie zaznacza, że już dawno powinna była opisać tę część swojej biografii. Niestety wspomnienia z trudnego okresu były jeszcze zbyt bolesne, aby katować się samym myśleniem o nich.

Nieprawda, że dojrzewanie, czas, kiedy jest się młodym, ładnym i wesołym, to okres szczęśliwości. Dojrzewanie jest bardzo trudnym procesem i o nim przede wszystkim piszę w tej książce*

To nie jest tak, że kiedy człowiek przeżył holokaust to nic złego nie może mu się już przytrafić. Czasem to dopiero początek. Nikt z nas nie ma limitu w przeżywaniu cierpienia. Ono nigdy nie było rozdawane sprawiedliwie. Jedni dostają garstkę goryczy inni całe kilogramy trudne do udźwignięcia. Dla Romy Ligockiej holokaust stał się workiem, który musiała zarzucić na plecy i ruszyć w dalszą wędrówkę życia. Ciężko poruszać się z takim bagażem. Pewnie niejednokrotnie brakuje oddechu, bolą wszystkie członki, a z oczu płyną łzy bezsilności i strachu.

Dobre dziecko to szczera, wzruszająca opowieść o trudnym dorastaniu, o próbach wydostania się z otchłani bolesnym wspomnień z czasów, kiedy wraz z matką uciekły z getta i stały się niczym zwierzyna łowna wystawiona na cel. Roma nie potrafi odnaleźć się w obecnej rzeczywistości. Jest zamknięta w sobie, wystraszona. Oliwy do ognia dolewa długoletni romans matki z żonatym mężczyzną, który niszczy dziewczynkę, jest przyczyną jej anoreksji i depresji.

Dorastająca Roma mieszka z mamą w ponurym, zakratowanym mieszkanku na ulicy Starowiślnej w Krakowie. Niezależnie od pory dnia, ciągle musiały w nim palić światło, a jedyny widok miały na brudne podwórko i nogi przechodniów. Dziewczynka przeżywa tu małe chwile radości, kiedy zatapia się w lekturze, bądź kreśli tuszem historyjki obrazkowe. To mały deficyt, gdyż większość czasu jest nieszczęśliwa, nierozumiana. Jej problemy są bagatelizowane zarówno przez matkę, jak i odwiedzających przyjaciół rodziny. Roma czuje, że nikt jej nie kocha. Zaczyna sama wierzyć w to, że jest zła, krnąbrna i niewdzięczna. Szczerze mówiąc bywały momenty, kiedy miałam ochotę wrzasnąć na matkę Romy, żeby wreszcie zrzuciła klapki z oczu i zauważyła cierpienie swojego dziecka, to, że odmowa przyjmowania pokarmów nie świadczy o jej podłym zachowaniu, ale jest znakiem dla matki właśnie, że z dzieckiem dzieje się coś złego. Wiem, że autorka rozgrzesza niejako matkę i nauczycielkę - panią Helenę. Twierdzi, że w tamtych czasach nikt nie wiedział co to jest anoreksja, depresja. Wszelkie zachowania odbiegające od normy były uznawane jako objaw nieposłuszeństwa. To był bardzo trudne czasy, których nie mogę oceniać siedzą wygodnie w fotelu i pisząc tę recenzję, choć przyznaję, że bywały moment, kiedy musiałam odsunąć książkę daleko od zasięgu swojego wzroku.

Dzieciństwo i czas dorastania nie były okresem szczęścia dla Romy. Od małego była nauczona ukrywać się, uciekać. Zmienione nazwisko jak zmieniona tożsamość dawały możliwości przeżycia, ale i ciągłego strachu, że jednak ktoś się zorientuje. W szkole była wyśmiewana za swoje dziwactwa. Była niezwykle oczytaną dziewczynką, co było odbierane przez rówieśników jako wywyższanie się. I tutaj zatem mamy okazję przekonać się jak dzieci potrafią być okrutne. Roma pewnego dnia znajduje w swoim zeszycie nabazgrane przez kogoś zdanie o tym, że jej mama jest k… Nikt jej już nie zaprasza na urodziny, nikt nie chce się zaprzyjaźnić. Zaczyna nienawidzić matki, za to, że zdradziła tatusia i ją nie bacząc na konsekwencje romansuje z żonatym mężczyzną, niszcząc przy tym życie córki.

Roma musi zamienić się teraz w dorosłą osobą (choć może zawsze nią była) i zająć się matką. Role się odwracają. To dług, który dziecko chce spłacić w zamian za opiekę podczas wojny. Już do końca, nawet kiedy czasy się zmienią, a Roma będzie miała własne dziecko, ciągle będzie opiekować się mamą niczym dojrzewającą córką, która liczyć się będzie z każdym jej słowem.

Jak łatwo można skrzywdzić dziecko. Nie trzeba nawet stosować fizycznych kar. Roma ciągle słyszała, że jest zła, niedobra, kłamliwa, niewdzięczna i nadąsana. W końcu sama w to uwierzyła i pewnie trudno jej było w przyszłości odzyskać wiarę w siebie (jeśli to się w ogóle udało). Ciągle była narażona na wahania nastrojów matki, która czasem błądziła w oparach szczęścia, a czasem bez zastanowienia targała się na własne życie. Nigdy nie powiedziała przepraszam, po każdym takim ekscesie przechodziła jak gdyby nigdy nic do porządku dziennego twierdząc, że to był tylko wypadek. Czy potrzeba więcej, aby mała dziewczynka stała się nieszczęśliwym kłębkiem nerwów?

Bardzo chciałabym wierzyć, że matka nie była świadoma krzywdy jaką wyrządzała swojemu dziecku. Trzeba bowiem uczciwie powiedzieć, że ona również przeżyła koszmar wojenny, śmierć męża. Po prostu chciała znów kogoś pokochać, mieć więcej dzieci, cieszyć się. Źle ulokowała swoje uczucia, ponieważ mężczyzna, którego pokochała, nigdy nie zdecydował się porzucić dla niej żony. W tamtych czasach, kobieta zadająca się żonatym mężczyzną była skazana na wzgardę i potępienie. Cała rodzina narażona była na kpiny, wyzwiska i ostentacyjne odwracanie głów.

Na szczęście Roma znajduje w życiu rzeczy, zjawiska, osoby, które sprawią, że niejednokrotnie poczuje się szczęśliwa. Obcowanie z literaturą, częste wypady do kina i teatru stanowią ucztę dla skołatanej duszy. Ciekawe znajomości z aktorami, wypad nad morze i spotkania z koleżankami, które w liceum już nie śmieją się z Romy, dają jej nadzieję na to, że jej życie nabierze sensu. Bardzo ważny jest dla niej pamiętnik babci, który Roma dostała od mamy. Wybrane fragmenty zostały wplecione w fabułę książki i dzięki temu możemy uczestniczyć w życiu rodzinnym i towarzyskim dosyć zamożnej żydowskiej familii. Babcia mimo trudów dnia codziennego, potrafiła ogromnie cieszyć się z najdrobniejszej rzeczy. Cieszyło ją, że ma piękny dom, wyszorowane do czysta podłogi, że dzieci są grzeczne i urodziwe. Wieczorami zaś opisywała wszystko w pamiętniku, ciesząc się z chwili prywatności. Roma i jej mama Tosia są jakby zaprzeczeniem prostej afirmacji życia. Nie mogą pozbyć się jarzma holocaustu, bardzo chcą obie być szczęśliwe, ale nie bardzo potrafią. Wydaje mi się, że obydwie mogły traktować pamiętnik babci jak swoisty poradnik dobrego życia. Oczywiście babcia nie była świadoma, że już niedługo wybuchnie wojna, że nie doczeka żadnych wnuków, że zginie prawie cała jej rodzina. O tym wiedzą już tylko Roma i Tosia – dwie poranione kobiety, które pragnąć wzajemnej miłości i zrozumienia nie potrafią odnaleźć nici, która ja łączy. Tak to już jest, że czasem mimo iż kochamy, potrafimy boleśnie ranić najbliższy.

Dobre dziecko jest lekturą pełną bólu, od którego nie sposób się uwolnić. A może właśnie napisanie tej książki, miało przynieść autorce niejakie oczyszczenie? Rozliczenie się z przeszłością? Wybaczenie?

Wzruszyłam się niejednokrotnie podczas czytania. Wielkie wrażenie robią też zdjęcia dorastającej Romy i jej matki. Odnoszę wrażenie, że to nie ta dziewczyna, o której mowa w powieści. Piękna, dumna i zamyślona kobietka nie przypomina tej wystraszonej dziewczynki w czerwonym płaszczyku. Książka głęboko zapadła w moją pamięć i jak na razie nie daje mi spokoju. Połknęłam ją w jedną noc, a potem padłam wyczerpana na łóżko i nie mogłam sobie poradzić z kotłującymi myślami.

Wielkie emocje, wielki ból, łzy i…nadzieja.

Polecam ogromnie!

*Roma Ligocka, Dobre dziecko, Wydawnictwo Literackie, Warszawa 2012.

Za możliwość przeczytania i zrecenzowania książki, serdecznie dziękuję Wydawnictwu Literackiemu